مقدمه
امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) آن گونه كه از قرآن و روايات نبوي و اهل بيت (عليهم السلام) استفاده مي‌شود داراي اهداف و آرمان‌هاي بسيار بلندي است كه قرار است در عصر ظهور آن‌ها را در سطح جهان پياده نمايد، آرمان‌هايي كه فقط با امدادهاي غيبي و به توسط مردي الهي همچون او قابل پياده شدن است. ولی این به آن معنا نیست که در عصر غیبت هیچ مرتبه از آن آرمان‌ها قابل پیاده شدن نیست، ما میتوانیم در سطوح مختلف جامعه و در قشرهای مختلف جلوه‌هایی از آن‌ها را با الگو گرفتن از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و یارانش پیاده کنیم تا زمینه ساز ظهور او گردیم. یک قشر مهم از اقشار جامعه بانوان هستند که می‌توانند با الگو گرفتن از آرمان‌های بلند مهدوی، جامعه‌ای مهدوی در حد خود و در عصر غیبت پیاده کنند، و این با برداشت پیام‌هایی است که از فرهنگ مهدویت به دست می‌آید، موضوعی که ما در این مقاله در حدّ وسع و توان مان به آن می‌پردازیم.
گاهی این سؤال در ذهن انسان، تداعی می‌شود که آیا بحث از مهدویت و فرهنگ مهدوی، صرفاً جنبه تاریخی دارد؛ یا می‌توان مباحث مهدویت را به روز کرده، و جنبه کاربردی به آن داد. باید اشاره کرد که می‌توان، در عصر پیش از ظهور، پرتویی از جامعه مهدوی را با اجرای درصدی از اهداف ظهور ایجاد کرد؛ چرا که رسیدن به اهداف عالی ظهور، تنها در هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ممکن است. این مطلب را با چند مقدمه می‌توان اثبات نمود:
1. زمینه سازی برای ظهور
از آن جا که غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ناحیه ما بوده[1]؛ ما نیز در ظهور او مؤثر خواهیم بود، و این امر تنها با به کار بردن اهداف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) – گرچه در سطح محدود ـ تحقق خواهد یافت. بنابراین در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده‌است: قومی از مشرق زمین، خروج می‌کنند که زمینه ساز سلطنت و حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهند بود [2] . این آماده سازی می‌تواند در زمینه فرهنگ و عقلانیت مردم باشد، که در صورت بالا رفتن سطح آن، زمینه برای ظهور حضرت، فراهم خواهد شد. از امام باقر (علیه السلام) نقل شده‌است که فرمود: چون قائم ما، قیام کند؛ دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و عقول آن‌ها را متمرکز ساخته و اخلاق را به کمال می‌رساند [3] . از این حدیث استفاده می‌شود که کار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تکمیل نقص عقول و اخلاق مردم است تا از معارف الهی بهره مند شوند. در نتیجه این مردم هستند که با تلاش خود و بالا بردن سطح علم، اخلاق و فرهنگ جامعه می‌توانند زمینه ساز ظهور کلی حضرت شوند تا به واسطه آن به کمال عقلانی نهایی برسند.
2. الگوگیری از حکومت مهدوی
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، رهبر و الگوی کامل برای شیعیان است و لذا مرد و زن وظیفه دارند تا در حد امکان، از اهداف بلند آن حضرت بهره برده و خود را به او نزدیک نمایند. بنابراین ما میتوانیم با سرمشق قرار دادن اهداف عالی آن بزرگوار، جامعه‌ای مهدوی ـ هرچند محدود ـ ایجاد نماییم.
3. منتظران مصلح، خود صالح‌اند.
کسانی که در انتظار مصلح جهانی به سر می‌برند، خود باید صالح باشند و این با پیاده کردن اهداف قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در جامعه ـ هر چند در سطح محدود ـ میسر می‌شود.
وجود زنان در میان اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
در رابطه با اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که راجع به زنان است، دو روایت وجود دارد که در یکی از آن‌ها اشاره به وجود سیزده زن در بین اصحاب حضرت دارد و در دیگری پنجاه زن. ممکن است که جمع بین دو دسته، این گونه باشد که مجموع اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از زنان، پنجاه نفر است که سیزده نفر آن‌ها، کسانی هستند که رجعت کرده و از قبر، سر بر می‌آورند و در حکومت حضرت، سهیم خواهند بود.
1. مفضل بن عمر می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: همراه قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سیزده زن وجود دارد. عرض کردم، از آن‌ها در چه کاری بهره می‌گیرد؟ فرمود: آنان مجروحان را مداوا کرده و از آن‌ها پرستاری می‌کنند؛ همان گونه که زنان همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، چنین می‌کردند. عرض کردم: نام آن‌ها را برای من بگو! حضرت فرمود: قنواء دختر رُشَید، ام ایمن، حبابه والبیه، سمیه مادر عمار بن یاسر، زبیده، ام خالد احمسیه، ام سعید حنفیه، وصبانه ما شطه و ام خالد جهنیه.[4]
2. جابر بن یزید جعفی از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده‌است که فرمود: به خدا سوگند! سیصد و بیشتر از ده نفر می‌آیند که در میان آن‌ها، پنجاه نفر زن وجود دارد. آنان در مکه بدون وقت مقرر، اجتماع می‌کنند؛ دسته‌هایی همانند ابرهای پاییز، بعضی پشت سر بعضی دیگر. و این همان آیه‌ای است که خداوند فرمود: هر کجا باشید خداوند تمام شما را خواهد آورد؛ زیرا او بر هر چیزی قادر است.[5]
اگر چه این روایت را عیاشی، مرسلا نقل کرده‌است، ولی نعمانی و دیگران، آن را با چند طریق که برخی از آن‌ها صحیح است نقل کرده‌اند.[6]
پیام‌های مهدوی
از آن جا که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، امام، رهبر و ولی هر زن و مرد مسلمان شیعی است؛ لذا عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و رفتار آن حضرت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌تواند، الگودهی برای زنان نیز باشد و آنان نیز می‌توانند با اجرای آن اهداف، جامعه‌ای مهدوی را در این عصر ـ که عصر غیبت است ـ پیاده نمایند. اینک به برخی از این پیام‌ها که از روایات استفاده می‌شود اشاره می‌کنیم:
1. شرکت در مسائل اجتماعی
هر گاه جامعه به حدی رسید که زنان و مردان به تکامل عقلانی و اخلاقی رسیدند؛ زنان نیز می‌توانند در مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه با حفظ شئونات اسلامی شرکت کنند و همانند مردها سهمی را ایفا نمایند. این معنا با جمع بین دو دسته روایات، به دست می‌آید:
الف: روایاتی که دلالت بر تکامل عقلانی و اخلاقی انسان‌ها در عصر ظهور دارد.[7]
ب: روایاتی که دلالت بر وجود زنان در بین 313 نفر اصحاب حضرت دارد.[8]
2. مشارکت در انسجام اسلامی
یکی از اهداف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ایجاد وفاق و انسجام اسلامی است. لذا در دعای ندبه می‌خوانیم: کجاست آن کسی که گفتار را بر تقوا جمع می‌کند.[9] زنان جامعه اسلامی نیز با الگو گرفتن از امام خود در حدّ توان خود می‌توانند در این هدف مهم در عصر غیبت سهیم باشند.
3. احیای سنت‌های فراموش شده
زنان نیز می‌توانند، سنت‌های فراموش شده را احیا کنند؛ همان گونه که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌خوانیم: ... او دستورات فراموش شده قرآن و سنت را احیا می‌کند.[10]
4. تعلیم قرآن
زنان نیز می‌توانند همانند حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) معلم قرآن باشند؛ همان که درباره حضرت آمده‌است: ... آن گونه که قرآن نازل شده، به مردم می‌آموزد ....[11]
5. تربیت افراد
یکی از کارهایی که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بعد از ظهور، انجام می‌دهد، تکمیل اخلاقیات مردم است. بنابراین در روایتی که از امام باقر (علیه السلام) نقل شده‌است می‌خوانیم: خداوند متعال، به واسطه حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اخلاق مردم را کامل می‌کند.[12] زنان نیز می‌توانند فرزندان خود و نیز خود را، با تعلیمات اخلاقی تربیت کرده و آنان را به کمال برسانند.
6. تلاش در جهت رفع گرفتاری‌های مردم
یکی از اسامی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) غوث است. در حدیثی می‌خوانیم: مهدی در میان امت من، خروج می‌کند و خداوند او را به فریاد مردم می‌رساند.[13] زنان نیز می‌توانند با اقتدا به الگوی خود، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فریاد رس گرفتاران، در حد امکان باشند.
7. اصلاح جامعه
زنان نیز می‌توانند با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در حد وسع خود، در اصلاح جامعه کوشا باشند؛ همان طور که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است: خداوند متعال، به واسطه او هر آن چه قبل از او فساد بوده، اصلاح خواهد کرد.[14]
8. اهل عمل بودن
زنان برای تربیت اولاد و افراد جامعه باید خود اهل عمل باشند، و تنها به خیر و تقوا اشاره نمایند؛ همان گونه که سیره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در دعوت به حق، این گونه است. لذا از امام صادق (علیه السلام نقل شده‌است) که فرمودند: ... او به تقوا اشاره کرده و خود عمل به هدایت می‌کند...[15].
9. ایجاد عشق، در عبادت افراد
زنان باید همانند حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اولاد و افراد جامعه را عاشق عبادت کرده و کاری کنند که افراد تحت تربیت آن‌ها عبادت را دوست دارند. از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده‌است که فرموند: ... حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دل‌های بندگان را، عاشق عبادت می‌کند ...[16]
10. آزادی مردم از بندگی هوای نفس
زنان باید سعی‌کنند تا افراد تحت تربیت خود را از بندگی هوای نفس برهانند؛ همان گونه که در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌خوانیم: ... خداوند به واسطه او، ذلت بردگی ( هوای نفس) را از گردن‌های شما، بر می‌دارد.[17]
11. گسترش عدل
زنان نیز با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌توانند در گسترش عدل کوشا باشند؛ چنان که در روایات آمده‌است: آگاه باشید! به خدا سوگند، به طور حتم، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) عدالتش را داخل خانه‌های شما خواهد کرد؛ همان گونه که گرما و سرما داخل خانه‌های شما خواهد شد.[18]
12. برپایی نماز
زنان باید در حد توانایی خود، در برپایی نماز کوشا باشند؛ همان طور که از اهداف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، برپایی نماز است. از زید بن علی، نقل شده‌است: هنگامی که قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قیام کند، می‌فرماید: ای مردم! ما کسانی هستیم که خداوند در قرآن وعده آنان را به شما داده‌است؛ آن جا که فرمود: کسانی که اگر ما در روی زمین به آنان امکانات دهیم نماز را به پا، می‌دارند...[19]
13. امر به معروف و نهی از منکر
در روایتی درباره اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از زنان و مردان آمده‌است: آنان، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.[20] بنابراین اگر زنان جامعه اسلامی می‌خواهند در راه حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اصحاب او باشند، باید این دو فریضه را احیا نمایند.
14. اهل تلاش بودن
زنان باید از اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الگو گرفته و اهل کوشش و تلاش باشند؛ همان گونه که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده‌است که درباره اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود: خداوند برای او از دورترین کشورها به تعداد اهل بدر ( 313 نفر) جمع می‌کند، که همگی اهل کوشش و تلاش در راه اطاعت خدا هستند.[21]
15. سعی در گسترش علم
زنان نیز می‌توانند در گسترش علم در سطح جامعه در حد امکان، کوشا باشند، همان طور که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود: ... خداوند عزوجل، به واسطه او زمین را بعد از تاریکی، پر از نور کرده و پس از ظلم، پر از عدل نموده و پس از جهل، پر از علم خواهد کرد.[22]
16. تواضع و فروتنی نسبت به دیگران
بانوان باید نسبت به هم نوعان دینی خود، متواضع باشند. همان طور که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: در برابر مومنان، ذلیل و در مقابل کافران، عزیزند.[23]
17. از تنهایی نهراسیدن
هر گاه انسان، حق را یافت؛ گرچه پیروان آن کم است، نباید از تنهایی یا کمی افراد، به خود ترس راه دهد. درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌خوانیم: حق با ماست، هر کس از ما کناره گیرد ما را به وحشت نمی‌اندازد.[24]
18. همکاری با مصلحان
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) گرچه به تنهایی می‌تواند جهان را اداره کند، ولی اهداف عالی خود را با همکاری با مصلح بزرگ، حضرت مسیح، دنبال می‌کند. بنابراین در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده‌است: ... عیسی بن مریم، فرود می آید و پشت سر او نماز می گذارد...[25] و این عملکرد بسیار آموزنده‌ای است که بانوان ما نیز می‌توانند از آن درس گرفته و در این جهت به حضرت، اقتدا کنند.
19. صله رحم
درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام علی (علیه السلام) نقل شده که از همه بیشتر صله رحم می‌کند؛ آن جا که فرمود: او از همه بیشتر صله رحم خواهد کرد[26] . زن مسلمان نیز با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باید این سنت مهدوی، بلکه سنت همه امامان و انبیا را احیا کند.
20. اهل شب زنده داری
درباره اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که اهل شب زنده داری هستند: آنان مردانی هستند که شب را نمی‌خوابند، در نمازشان زمزمه‌ای چون زنبور دارند، شب‌ها در حال قیام بر روی پاهای خود می‌ایستند ...[27] از آن جا که در میان اصحاب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) زن نیز وجود دارد، این صفت شامل آن‌ها نیز می‌شود و پیام آن به زن مسلمان آن است که اگر می‌خواهیم در عصر غیبت از یاوران مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشیم شب زنده داری را هرگز فراموش نکنیم.
21. امانت داری
بانوان شیعه باید با الگوگیری از امام خود، امانت دار باشند؛ همان گونه که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده‌است: او نگه دار هر چیزی است که نزد او به امانت گذاشته شده‌است.[28] زن مسلمان نیز باید با الگو قرار دادن امامان سعی خود را در شناخت خداوند به کار بسته و خداشناس حقیقی گردد.
22. خداشناس حقیقی
اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که از آن جمله 50 زن هستند ـ همگی خداشناس و اهل توحیدند ـ درباره آن‌ها از امام علی (علیه السلام) نقل شده‌است: ... و آنان کسانی هستند که خداشناس حقیقی بوده و اهل توحید می‌باشند.[29]
23. استفاده از روزهای مهم
بانوان با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کارهای مهم را در روزهای مهم انجام دهند؛ همان طور که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌خوانیم که امام باقر (علیه السلام) فرمود: گویا قائم را در روز عاشورا، روز شنبه، مشاهده می‌کنم که بین رکن و مقام ایستاده و در مقابل او کسی ندا می‌دهد: برای خدا بیعت کنید. در آن هنگام است که خداوند زمین را پر از عدل می‌کند؛ همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.[30]
24. اخلاص در عمل
بانوان شیعی و پیروان حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باید اهل اخلاص در عمل باشند؛ همان گونه که در باره اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام جواد (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: ... چون برای حضرت، این تعداد از مخلصین فراهم شود؛ خداوند امر او را ظاهر خواهد نمود ....[31]
25. نترسیدن از ملامت افراد
بانوان شیعی نباید از ملامت افراد ملامت‌گر، بهراسند. آن‌ها باید در راه حقی که تشخیص داده‌اند، ثابت قدم باشند؛ همان گونه که درباره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده‌است که فرمود: ... در راه خدا از ملامت هیچ ملامت کننده‌ای نمی هراسد.[32]
26. توجیه قبل از اقدام عملی
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: « یقول القائم عجل الله تعالی فرجه الشریف لأصحابه: یا قوم! انّ اهل مکة لایریدوننی، و لکنّی مُرْسل الیهم لأحتجّ علیهم بما ینبغی لمثلی ان یحتجّ علیهم. فیدعو رجلاً من اصحابه فیقول له: امض الی اهل مکة فقل: یا اهل مکة! انا رسول فلان الیکم…»[33]؛ قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به اصحاب خود می‌گوید: ای قوم! همانا اهل مکه مرا نمی‌خواهند، ولی من کسی را به سوی آنان می‌فرستم تا بر آن‌ها آن گونه که سزاوار من است احتجاج نماید. لذا یکی از اصحابش را می‌خواهد و به او می‌گوید: به سوی اهل مکه برو و بگو: ای اهل مکه! من فرستاده فلان (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) به سوی شمایم… .
وظیفه زنان جامعه اسلامی نیز آن است که هنگام تربیت فرزندان خود یا دیگران، ابتدا آن‌ها را توجیه کنند و در صورتی که توجیه آنان جواب نداد با ملاحظه مراحل دست به اقدام عملی بزنند.
27. مقابله با انحرافات
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود: در آخر زمان او خروج می‌کند و انحرافاتی که در حق پدید آمده اصلاح خواهد کرد….[34]
زنان نیز در جامعه اسلامی باید به مولای خود اقتدا کرده و در حدّ توان خود در راستای این هدف گرچه در سطحی محدود کوشا باشند تا زمینه ساز ظهور گردند.
28. هتک حرمت افراد ممنوع
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که از جمله اموری که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر آن با اصحاب خود که از آن جمله بانوان هستند پیمان می‌بندد هتک حرمت نکردن افراد است، آن جا که می‌فرماید: آنان بر اصولی با حضرت بیعت می‌کنند که از آن جمله این است که هتک حرمت فرد آبرومندی را نکنند و کسی را سبّ و دشنام ندهند و به منزلی هجوم نیاورند و کسی را به جز به حقّ نزنند… .[35] بانوان نیز باید مواظب رفتار و گفتار خود بوده و هتک حرمت شخص آبرومندی را ننمایند و بی جهت به کسی ناسزا نگویند و… .
29. نخوردن مال یتیم
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله پیمان هایی را که با کارگزارانش از جمله بانوان برای بیعت می‌بندد نخوردن مال یتیم است، آن جا که می‌فرماید: … من با شما هستم در صورتی که مال یتیم را [بی جهت] نخورید… .[36]
این وظیفه نیز می‌تواند برای یاوران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و پیروان او آموزندگی داشته و با پیروی از آن از اصحاب آن حضرت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت باشند.
30. گواهی با علم
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله پیمان‌هایی را که با کارگزارانش از جمله بانوان برای بیعت می‌بندد گواهی ندادن بدون علم است، آن جا که می‌فرماید: من با شما هستم در صورتی که … بر چیزهایی که به آن علم ندارید گواهی ندهید… .[37]
همه از آن جمله بانوان اسلامی وظیفه دارند تا چیزی را که ندانسته و از آن اطلاعی ندارند گواهی ندهند.
31. دشنام دادن ممنوع
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله پیمان هایی را که با کارگزارانش از جمله بانوان برای بیعت می‌بندد دشمنان ندادن به مردم است، آن جا که می‌فرماید: من با شما هستم در صورتی که … کسی را دشنام ندهید… .[38]
بانوان مهدوی باید با الگو گرفتن از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مواظب زبان خود بوده و بی جهت کسی را دشنام نداده و ناسزا نگویند.
