مقدمه:
رجعت به معنای بازگشتن پس از مرگ در عصر ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه)، یکی از مسایل مهم اعتقادی شیعه است که آیات فراوانی از قرآن کریم و روایات متواتر ازمعصومین (علیهم السلام) آن را پشتیبانی می کند، این مسئله یکی از مهم ترین وجوه تمایز شیعه ازسایرمذاهب است. توجه و تصریح به مسئله رجعت در زیارات وارده از معصومین(علیهم السلام) برای دیدار و یاری حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر ظهور ایشان نشان از اهمیت این مسئله در نزد آنان است که در نوشتار حاضر به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود.
زیارات در این زمینه
1. دعاي عهد
از دعاهاي مشهوري که خواندن آن در عصر غيبت ولي عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تأکيد شده دعاي عهد است، روايتي از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که آن حضرت فرمود:
«من دعا الي الله أربعين صباحا بهذا العهد کان من انصار قائمنا، فإن مات قبله اخرجه الله من قبره و اعطاه بکل کلمة ألف حسنة و محا عنه ألف سيئة».[1]؛
هر کس چهل صبح اين دعا را بخواند، از ياوران قائم ما باشد و اگر پيش از ظهور آن حضرت بميرد، خداوند او را از قبر بيرون آورد که در خدمت آن جناب باشد و حق تعالي به ازاي هر کلمه، هزار حسنه به او دهد و هزار گناه از او ببخشد.
از اين روايت، به روشني رجعت و بازگشت به دنيا در زمان ظهور حضرت قائم(عجل الله تعالی فرجه الشریف) استفاده مي‌شود. همچنين در خود اين دعا، به رجعت تصريح شده است. در فرازي از آن، يک مؤمن مشتاق ديدار چنين دعا مي‌کند:
«اللّهم إن حال بيني و بينه الموت و… فاخرجني من قبري مؤتزرا کفني، شاهرا سيفي، مجردا قناتي، ملبيا دعوة الدّاعي في‌الحاضر والبادي»[2]؛
خداوندا! اگر مرگ بين من و مولايم حايل شد بيرون آور مرا از قبرم در حالي که کفن خود را به کمر بسته باشم و با شمشير کشيده و نيزه افراشته دعوت داعي حق را اجابت کنم؛ درهر جا که باشم، چه در شهر و يا در قريه‌ها.
همان‌گونه که در جملات اخير ملاحظه مي‌شود، دعا کننده از خداوند مي‌خواهد، اگر قبل از ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، مرگ، او را در برگرفت و از فيض ديدارش محروم شد، خداوند در هنگام ظهور، او را زنده کند تا در رکاب آن حضرت با دشمنان خدا مبارزه کند و پيروزي اسلام و خواري دشمنان را ببيند و اين، يکي از اهداف رجعت است.
2. زيارت جامعه کبيره
يکي از جامع‌ترين و پرمحتواترين زيارت‌هاي ائمّه: زيارت جامعه کبيره است. اين زيارت، از امام هادي(علیه السلام) با اسناد معتبر در کتاب‌هاي معتبر مانند من لايحضره الفقيه[3] و عيون اخبار‌الّرضا [4] نوشته مرحوم صدوق و تهذيب[5] شيخ طوسي و… روايت شده است. اين زيارت، معارف فراواني را در بر دارد و مي‌توان گفت يکي از بهترين منابع شناخت مقامات و فضايل اهل بيت است.
علّامه مجلسي درباره آن مي‌نويسد:«إنّها اصحّ الزّيارات سنداً و أعمّها مورداً و أفصحا لفظاً و أبلغها معناً و أعلاها شأناً»؛
زيارت جامعه کبيره، از نظر سند صحيح‌ترين زيارت‌ها و از نظر مورد، گسترده‌ترين و از جهت لفظ، فصيح‌ترين و از جنبه معنا، بليغ‌ترين و از نظر جايگاه برترين زيارت‌هاست.
در چند فراز از اين زيارت، به مسأله «رجعت» تصريح شده است که آن موارد را مي‌آوريم:
«…مؤمن بإيابکم، مصدّق برجعتکم، منتظر لأمرکم، مرتقب لدولتکم… و نصرتي لکم معدة حتّي يحيي الله دينه بکم و يردکم في أيامه و يظهرکم لعدله و يمکّنکم في أرضه…فثبتني الله أبدا ما بقيت علي موالاتکم و جعلني ممن يقتص آثارکم و يسلک سبيلکم و يهتدي بهديکم و يحشر في زمرتکم و يکرّ في رجعتکم و يملّک في دولتکم و يشرف في عافيتکم و يمکن في أيامکم و تقرّ عينه غداً برؤيتکم…»؛
من معتقد به رجعت شما و تصديق کننده بازگشت شما، منتظر امر شما و منتظر دولت شما هستم. نيرويم آماده ياري شما است، تا وقتي که خدا دينش را به دست شما زنده کند و در روزهاي موعود خويش، شما را برگرداند و براي گسترش عدلش شما را ظاهر کند و در زمين، قدرتتان دهد… خدا هميشه مرا به دوستي شما ثابت دارد و از آن‌ها قرار دهد که از شما پيروي مي‌کنند، در راهتان مي‌روند، به نور هدايتتان رهبري مي‌شوند در زمره‌تان محشور مي‌شوند، در رجعتتان باز مي‌گردند، در دولتتان حکومت مي‌کنند، در زمان راحت و عافيتتان شرف مي‌يابند، در روزگارتان قدرتمند مي‌شوند و فردا چشمشان به جمالتان روشن مي‌شود.
3. زيارت مطلقه امام حسين(علیه السلام)
از ديگر زيارت‌هايي که بسيار به آن سفارش شده، زيارت اربعين مي‌باشد که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است. البتّه اين جملات، در زيارت امام حسين(علیه السلام) در روز عرفه و نيز در زيارت اربعين آن حضرت عينا ذکر شده است:
«إنّي بکم مؤمن و بإيابکم موقن»؛ همانا من به شما و به برگشت شما معتقد می‌باشم.
همچنين مي‌خوانيم: «إنّي من المؤمنين برجعتکم»؛ همانا من از مؤمنان به رجعت شما هستم.
4. دعاي روز دحو الارض
در اين دعا آمده است: «و أبعثنا في کرّته[6] حتّي نکون في زمانه من اعوانه»؛ ما را در برگشتش برانگيز، تا در زمان او از يارانش باشيم.
5. زيارت آل يس
زيارت آل يس، از ديگر زيارت‌هايي است که بايد مورد اهتمام و توجّه شيعيان باشد. اين زيارت، در عين کوتاه بودن، مطالب مهمّي همچون توجّه به امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و عقايدي که شيعه بايد به آن‌ها اقرار داشته باشد، دارد. در قسمتي از اين زيارت آمده است: «…و أشهد أنّک حجّة الله أنتم الاوّل و الأخر و أن رجعتکم حقّ لا ريب فيها يوم لا ينفع نفساً ايمانها لم تکن آمنت من قبل أو کسبت في أيمانها خيراً و أنّ الموت حقّ و أنّ ناکراً و نکيراً حقّ و أشهد أنّ النّشر حقّ و البعث حقّ و الجنّة و النّار حقّ و الوعد و الوعيد بهما حقّ…»؛
شهادت ميدهم که تو حجّت خدايي، شما [ اهل بيت:] اوّل و آخر هستيد و همانا رجعت و بازگشت شما حق است، در روزي که ايمان آوردن افرادي که قبلاً ايمان نياورده‌اند، سودي نمي‌بخشد يا در ايمانشان عمل نيکي انجام نداده‌اند و همانا مرگ، حق است و پرسش نکير و منکر حق است و شهادت ميدهم که نشر و برانگيختن، حق است و صراط و مرصاد، حق است و ترازوي اعمال و حشر در قيامت، حق است و حساب حق است و بهشت و دوزخ، حق است و وعده و وعيدهاي درباره آن دو، حق است…
6. زيارت حضرت ابوالفضل
در فرازي از اين زيارتنامه مي‌خوانيم:
«إنّي بکم مؤمن و بإيابکم من الموقنين»[7]؛ همانا من به شما مؤمن هستم و به بازگشتتان يقين دارم.
همچنين به نقل از کتاب مصباح الزائر روايتي از امام صادق( علیه السلام) نقل شده است:
هرکس مي‌خواهد پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امامان ( علیهم السلام) را از دور زيارت کند، بايد بگويد: … من از معتقدان به فضل شما و معترف به رجعت شما هستم. هيچ قدرتي را براي خدا انکار نمي‌کنم و واقع شدن چيزي جز آنچه خداوند بخواهد، به گمانم خطور نمي‌کند.[8]
7. زيارت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
اين زيارت از محمّد بن عبدالله بن جعفر حميري نقل شده که امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، بعد از پاسخ به پرسش‌هايي که از آن حضرت شده بود، بيان فرموده است. در بخش‌هايي از آن مي‌خوانيم:
«أنتم الاوّل و الآخر، و إنّ رجعتکم لا شکّ فيها يوم لا ينفع نفساً إيمانها لم تکن آمنت من قبل أو کسبت في إيمانها خيراً»[9]؛
شماييد اوّل و آخر، شهادت ميدهم که رجعتتان حق است و در آن، هيچ شک و شبهه‌اي نيست؛ همان روزي که اگر کسي از قبل ايمان نياورده باشد، يا در ايمانش خيري کسب نکرده باشد، ايمان آن روز، او را نفعي ندهد.
نکته‌اي که قابل ذکر است اين که، مرحوم حرّ عاملي پس از ذکر روايات، ادعيه و زيارتنامه‌ها، فراواني آن‌ها را در رابطه با رجعت، بيش از تواتر معنوي مي‌داند. سپس مي‌گويد:
در هيچ مسأله‌اي راجع به اصول يا فروع دين، در مقايسه با رجعت، به اندازه آن آيه و خبر وارد نشده است.[10]
نتیجه:
از مجموع ادعيه و زيارات وارده، چنين استفاده مي‌شود که رجعت، نزد ائمّه: امري مسلّم و قطعي بوده است و آنان، اين امر مهم را توسط دعاها و زيارت‌ها، در موارد مختلف، به پيروان خود انتقال مي‌دادند. البتّه، اگر بخواهيم تمام دعاها و زيارت‌هايي را که سخن از رجعت گفته‌اند، ذکر کنيم، بدون شک حجم نوشتار دو چندان خواهد گرديد؛ لذا، به همين مقدار اکتفا مي‌شود.خوانندگان عزيز را براي مطالعه بيشتر، به کتاب‌هاي زيارت و ادعيه ارجاع مي‌دهيم.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بحار الأنوار، ج 53، ص 95.
[2]. مفاتيح الجنان پس از دعای ندبه در امر سوم؛ بحار الأنوار، ج 3، ص 95.
[3]. ج2، ص370.
[4]. ج2، ص 370.
[5]. ج6، ص 95.
[6]. پيش از اين ذکر شد که کلمه «کرّة» نيز به معنای بازگشت و رجعت مي‌باشد.
[7]. بحار الأنوار، ج98، ص 359، باب31.
[8]. همان، ج 53، ص 97، ح112.
[9]. احتجاج، ص 492
