مقدمه:
شکی نیست که هرگاه اراده‌ی الهی بر تحقّق امری تعلّق گیرد، آن مسئله قطعاً عملی خواهد شد و هیچ مانعی نمی‌تواند سدّ راه آن گردد. اراده و سنت الهي بر اين امر تحقّق گرفته است كه بندگان صالح خدا، مظلومان و محرومان، بر طاغوتیان و ستمگران غلبه كرده و وارثان و پیشوایان بحق و شایسته‌ی زمين و صاحب اختيار آن شوند و با برپايي حكومت عدل الهی، رهبري هميشگي بشريت را بر عهده گيرند، و اين اراده و سنت خداوند قادر متعال تخلف ناپذير است. این بندگان صالح کسانی هستند که از نظر علم، عمل، قدرت، تدبیر و درک اجتماعی شایسته باشند و کسانی که این شایستگی‌ها را در خود ایجاد کنند، خدا نیز به آنان کمک می‌کند که بر مستکبران پیروز شوند و وراثان زمین گردند.
متن آیه
(وَ نُريدُ أن نَمُنَّ عَلَي الذّين استُضعِفوا فی الأرضِ وَ نَجعَلَهُم أئمِةً وَ نَجعَلَهُمُ الوارثين)؛[1]
«و اراده کرديم بر کساني که مستضعف شده‌اند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان مردم گردانيم و ايشان را وارث (زمين) کنيم».
تبیین آیه
اين آيه مربوط به داستان حضرت موسي(علیه السلام) است. خداوند مي فرمايد: موسي(علیه السلام) در عصري به دنيا آمد و بزرگ شد كه فرعون طغيان كرده و ادعاي ربوبيت داشت. و بني اسرائيل را به استضعاف كشانده و دستور قتل فرزندان آنان را داده بود و مي‌خواست آن‌ها را نابود كند؛ در حالي كه اراده خداوند چيز ديگري بود. او مي‌خواست بر آنان منت گذارد و آنان را پيشوا قرار دهد تا پس از سال‌ها، پيشوا و وارث در زمين باشند پس از آن كه زمين در دست ديگران بود، و آنان را در زمين مكنت دهد و حكومت قوي و پابرجا به آنان ارزاني دارد تا بتوانند از آن استفاده كنند.
هر چند ظاهر آيه بيان يك قسمت از حوادث روزگار قوم بني اسرائيل و حضرت موسي (علیه السلام) است؛ ولي مي دانيم كه خداوند از گفتن اين داستان ها هدف دارد و گويا مي خواهد بگويد: مستكبران و زورمداران ادامه حيات و حكومت خود را در استثمار مستضعفان مي دانند و به دنبال آنند كه به گونه اي از آنان بهره كشي كنند و در نهايت آن‌ها را از هستي و حيات مناسب محروم سازند؛ ولي اراده خداوند بر خلاف خواست قدرتمندان است و به بندگان خود كمك مي‌كند. لذا در اينجا از فعل مضارع بهره گرفته كه دلالت به استمرار دارد و مي گويد: اراده دائمي و سنت ما چنين است كه به مستضعفان (لايق) كمك كنيم.
اين آيه بشارتي است براي همه حق پرستان و عدالت خواهان كه حكومت ظلم و جور دائمي نيست و در نهايت، پيروزي براي رنج ديدگان خواهد بود. بيشتر از هر چيز ديگر، اين آيه، به حكومت جهاني و انقلاب نوراني حضرت مهدي(علیه السلام) مربوط مي شود و قيام امام زمان(علیه السلام) ، مصداق كامل و تمام آن قرار مي گيرد. امام علي(علیه السلام) درباره اين آيه فرمود:
«هُمْ آلُ مُحَمَّد يَبْعَثُ اللّهُ مَهدِيَهم بَعدَ جَهْدِهِم فَيَعِزُّهُم وَيَذِّلُ عَدُوَّهم»؛[2]
اين افراد خاندان پيامبرند كه خداوند مهدي آنان را... بر مي‌انگيزد و به آنان عزت مي‌دهد و دشمنانشان را خوار و ذليل مي‌سازد.
خداوند در آيه، تعبير منت را آورده و اين نشانه عظمت و بزرگي اين مسأله است؛ چرا كه خداوند در موارد خاصي ـ مانند فرستادن پيامبران ـ تعبير منت آورده است:
(لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلي الْمُؤمِنينَ اِذْ بَعَثَ فِيهِم رَسُولا...)؛[3]
«به راستي خداوند بر مؤمنان منت نهاد كه در ميان آنان رسولاني برانگيخت ...».
بنابراين، اراده الهي بر اين است كه مظلومان و محرومان، بر جباران و ستمگران غلبه كرده و وارث زمين و صاحب اختيار آن شوند و با برپايي حكومت عدل، رهبري هميشگي بشريت را بر عهده گيرند و اين اراده خدا تخلف ناپذير است.
شيخ صدوق(ره) در كمال الدين روايات ولادت آن حضرت را نقل كرده است. طبق اين روايت، هنگامي كه حضرت به دنيا آمد، ابتدا به يگانگي خداوند و رسالت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ولايت ائمه اهل بيت(علیهم السلام) شهادت داد و سپس آيه ياد شده را تلاوت فرمود.
با توجه به ذيل آيه (وعد اللّه...) ، وجود امام زنده نيز استفاده مي‌شود؛ چرا كه هر حكومتي رهبري زنده و حاضر مي‌خواهد.
نتیجه:
بنا بر مطالبی که در تبیین آیه بیان شد، اين آيه بشارتي است براي همه صالحان، حق پرستان و عدالت خواهان روی زمین كه حكومت ظلم و جور استمرار ندارد و در نهايت، پيروزي براي رنج ديدگان و مستضعفان خواهد بود. آنچه قابل توجه و اهمیت است و از روایات معصومین(علیهم السلام) برداشت می شود، این مسئله است که آيه، به حكومت جهاني و انقلاب نوراني حضرت مهدي(علیه السلام) مربوط مي‌شود و قيام امام زمان(علیه السلام) ، مصداق كامل و تمام آن قرار مي‌گيرد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. قصص (28) ، 5.
[2]. طوسی، غيبت، ص184.
[3]. آل عمران (3) ، 164.
